Spis treści:
Wiele osób słysząc diagnozę zadaje sobie wiele pytań:
– Co to za choroba?
– Dlaczego dotknęła właśnie mnie?
– Jak wpłynie na moje życie?
– W jaki sposób można sobie z nią poradzić?
Zazwyczaj towarzyszy im też ulga, że wreszcie dowiedzieli się co im dolega. Na temat postępowania w tej chorobie można znaleźć coraz więcej informacji, a także przeprowadzonych zostało wiele badań nad odpowiednim żywieniem, które potrafi w dużym stopniu ograniczyć objawy.
IBS (ang. irritable bowel syndrome) – Zespół jelita drażliwego
Jest to choroba dotykająca coraz większą liczbę osób na świecie. W krajach rozwiniętych może być to od 5% do nawet 20% mieszkańców. Do głównych objawów zaliczany jest nawracający ból brzucha, któremu towarzyszy zmiana rytmu wypróżnień (pojawienie się biegunek lub zaparć). Wyodrębniono cztery odmiany:
– z towarzyszącą biegunką,
– z zaparciem,
– postać mieszana,
– niezidentyfikowana (gdy występujących objawów nie można zakwalifikować do żadnej z powyższych trzech odmian).
Niezależnie od tego, która odmiana dotyka pacjenta jest on bardzo obciążony psychicznie, ponieważ choroba ta wpływa na życie codzienne w tym towarzyskie czy zawodowe (bardzo często spotkaniom prywatnych czy służbowym towarzyszy jedzenie). Stąd ważne jest poznanie przyczyn IBS oraz sposobów jak sobie z nim poradzić.
FODMAP
Fermetable – fermentujące
Oligosaccharides – oligosacharydy
Disaccharides – disacharydy
Monosacharides – monosacharydy
And – i
Polyols – poliole
Są to węglowodany, po których spożyciu następuje wzrost ciśnienia osmotycznego w jelitach, są słabo wchłanianie i łatwo fermentują, co prowadzi do pojawienia się objawów. Zaliczamy do nich: laktozę (cukier mleczny), fruktozę (cukier owocowy), fruktany (występujące w zbożach czy w warzywach) oraz poliole (alkohole polihydroksylowe stosowane jako zamienniki cukru – np.: ksylitol, mannitol, maltitol).
Dieta low-FODMAP
W celu ograniczenia, a nawet wyeliminowania objawów zalecane jest stosowanie diety low-FODMAP. Polega ona na spożywaniu produktów, które są ubogie w FODMAP, a ograniczeniu produktów bogatych w te składniki.
Leczenie żywieniowe przebiega w dwóch fazach. W pierwszej wyeliminowane zostają wszystkie produkty o wysokiej zawartości FODMAP. Trwa ona od 4 do 8 tygodni (czas dobierany jest indywidualnie w zależności od przypadku). Natomiast podczas fazy drugiej produkty te są z powrotem wprowadzane do codziennego żywienia.
Tak naprawdę podczas stosowania diety należy opierać się na Piramidzie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej z wykluczeniem produktów będących źródłem FODMAP. Dlatego należy pamiętać o tym, aby spożywać 4-5 posiłków dziennie. Jeść warzywa w każdym posiłku, dostarczać pełnowartościowe źródła białka (mięso, ryby, jaja, tofu) oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych (oleje roślinne, orzechy), a także węglowodanów złożonych (owies, ryż, orkisz, komosa ryżowa). Podczas odmiany zespołu jelita drażliwego z biegunką należy również kontrolować podaż błonnika, żeby dodatkowo nie drażnić jelit. Natomiast w postaci IBS z zaparciem wręcz przeciwnie, trzeba zadbać o zwiększoną podaż błonnika (dodając warzywa, owoce, siemię lniane, kaszę jęczmienną czy gryczaną, płatki owsiane czy brązowy ryż). Istotna jest również odpowiednia ilość płynów (woda, herbata, sok owocowy, warzywny) – około 2-3 litry dziennie (dokładna ilość powinna być dopasowana indywidualnie). Warto wymienić sól na zioła i przyprawy, dzięki czemu nawet potrawy bazujące na podobnych produktach będą smakować zupełnie inaczej. Powinno również ograniczyć się spożywanie słodyczy czy słonych przekąsek. Jednak przy przygotowywaniu ich, raz na jakiś czas, zamiast słodzików lepiej dodać niewielką ilość cukru bądź stewię.
Produkty ubogie i bogate w FODMAP
| Produkty ubogie w FODMAP | Produkty bogate w FODMAP |
| ser żółty, napoje roślinne (migdałowy, ryżowy), masło, margaryna, oleje roślinne (rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek) | mleko (krowie, kozie, owcze), napój sojowy, jogurt, twaróg, kefir, maślanka, śmietana, mascarpone, ricotta |
| mięso, ryby, jaja, tofu | nasiona roślin strączkowych (soja, fasola, ciecierzyca, soczewica) |
| komosa ryżowa, ryż, owies, mąka orkiszowa, kasza jaglana, kasza gryczana | pszenica, żyto, jęczmień, kuskus |
| marchew, ogórki, pomidory, papryka, kukurydza, sałata, dynia, bataty, szczypiorek, bakłażan, pietruszka, ziemniaki, brukselka, szpinak, sałata, cukinia, zioła, imbir, jarmuż, oliwki | cebula, czosnek, kalafior, brokuły, szparagi, brukselka, groszek, por, kapusta, grzyby, kukurydza, buraki, seler |
| pomarańcze, cytryny, jagody, banany, kiwi, ananasy, truskawki, mandarynki, żurawina, limonki, melony, borówki, maliny, papaja, rabarbar | jabłka, arbuz, morele, gruszki, nektarynki, śliwki, mango, brzoskwinie, wiśnie, owoce suszone, owoce w syropie z puszki, awokado, daktyle, jeżyny, rodzynki |
| cukier, stewia, syrop klonowy, marmolada, dżemy, orzechy, | miód, fruktoza, syrop fruktoz owy, syrop z agawy, inulina, ksylitol, sorbitol, mannitol, maltitol |
| herbata, kawa | napoje gazowane (bezcukrowe) |
Przykładowe posiłki
Śniadanie: owsianka z napojem roślinnym z orzechami i pomarańczą
2 śniadanie: kanapki z chleba orkiszowego z wędliną i pomidorem
Obiad: pieczony dorsz z kaszą gryczaną z sałatką (sałata, oliwki, szczypiorek)
Podwieczorek: koktajl (banan, szpinak, pietruszka)
Kolacja: Cukinia faszerowana ryżem
Mikrobiota jelitowa a zespół jelita drażliwego
W przeprowadzonych badaniach (Ghoshal i wsp.,2012) stwierdzono, że u osób z IBS zaobserwować można przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego (nadmiar negatywnych bakterii w jelicie cienkim), co może nasilać objawy. Natomiast po włączeniu do codziennej diety probiotyków i prebiotyków pacjenci odczuwali poprawę, nawet bez stosowania diety low-FODMAP.
Czym są probiotyki i prebiotyki?
Probiotyki są to produkty zawierające jeden lub kilka szczepów żywych drobnoustrojów, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie (definicja WHO). Natomiast prebiotyki są to składniki, które pobudzają rozrost oraz aktywność pożądanych drobnoustrojów. Dlatego stwierdza się, że najlepszym rozwiązaniem jest połączenie diety z włączeniem probiotyków naturalnie występujących w żywności (np. jogurt bez laktozy – zwykły jest niedozwolony w pierwszej fazie, ogórki kiszone, kwas chlebowy, kombucha) i/lub suplementów (należy dobrać je indywidualnie podczas konsultacji z lekarzem).
Podsumowanie
Po usłyszeniu diagnozy nie warto się zamartwiać, ponieważ zastosowanie diety może całkowicie wyeliminować objawy i umożliwić normalne życie. Znajomość produktów bogatych i ubogich w FODMAP pomoże bez stresu zamawiać posiłki w miejscach publicznych bez obawy o nieprzewidziane dolegliwości. Należy pamiętać, że każdy człowiek jest inny, stąd na początku trzeba samemu przetestować różne produkty oraz sprawdzić samopoczucie po spożyciu ich. Natomiast kwestią czasu jest wyrobienie właściwych nawyków, dlatego nie można zniechęcać się przy drobnych niepowodzeniach na początku.
Bibliografia
1. Zahorska-Markiewicz B, Małecka-Tendera E. Patofizjologia kliniczna. Urban & Partner 2009
2. Baczuk L. Zespół jelita drażliwego w praktyce chirurgicznej. MWM Gastroenterologia 2006; 3.
3. Piramida zdrowego żywienia i aktywności fizycznej (IŻŻ)
4. Szajewska H. Praktyczne zastosowanie pobiotyków. Gastroenterologia kliniczna 2014; 6.
5. Gumiela D. Postępowanie dietetyczne u osób chorujących na zespół jelita drażliwego (IBS). Forum Zaburzeń Metabolicznych 2020; 11.
6. Dudzińska E. Wpływ mikroflory jelitowej na rozwój zespołu jelita drażliwego. Medycyna Środowiskowa 2016; 19.
7. Pawlak K. i wsp. Dieta l-FODMAP w leczeniu zespołu jelita drażliwego. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2017;
Autor: Dietetyk Paulina Biela